Самарта наци культурисен «Самар хумӗсем» фестиваль иртнӗ. Унта облаҫсен наци центрӗсем хутшӑннӑ. Концерт курма, тӗрлӗ халӑх культурипе паллашма нумаййӑн пухӑннӑ. Фестивале ирттерессине йӑлана кӗртесшӗн.
Тӗрлӗ халӑх юррисемпе кӗввисем Атӑл хӗрринче янӑранӑ. Унта Мюнхенран, Эрменрен тата ытти тӑрӑхран килнӗ. Фестивале килнисене Самар хула пуҫлӑхӗ Дмитрий Азаров саламланӑ. Вӑл Самар хули кӗҫех 428 ҫул тултарнине палӑртнӑ. Ӑна уявласси ҫак фестивальрен пуҫӑннӑшӑн хӗпӗртенӗ.
Дмитрий Азаров каланӑ тӑрӑх, Самарта 100 ытла наци ҫынни пурӑнать. Ку — вӗсен пуянлӑхӗ. Фестиваль пурин кӑмалне те кайнӑ. Сцена ҫинче юрӑсем янӑранӑ, ташӑсем лартнӑ, наци костюмӗсен дефели иртнӗ. Фестивальпе нумайлӑха сывпуллашман — тепӗр ҫулччен ҫеҫ.
Самар облаҫӗнче Атӑлҫи пӑлхарсен артефакчӗсен куҫса ҫӳрекен куравӗ ӗҫлет. Унта Муром хули тесе калакан вырӑнта пурӑннӑ пӑлхарсен япалисене кӑтартаҫҫӗ.
Ҫӗртмен 3-мӗшӗнче, сӑмахран, курав Жигулевск хулин музейӗнче ӗҫленӗ. Унта ҫитсе курнисем пӑлхарсен тимӗрҫисен, хурҫӑ шӑратаканӗсен, ювелирӗсен, тӑм савӑт ӑстисен, ҫурт тӑвакансен пултарулӑхне вӗсем тунӑ япаласем тӑрӑх хаклама пултарнӑ.
Курава Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑхӗн чи пысӑк хулисенчен пӗрне, Самар Луки ятилине, халалланӑ. Несӗлӗмӗрсемшӗн вӑл хула, хальхилле каласан, стратегилле пӗлтерӗшлӗ пулнӑ. Пӑлхарсен пӗрремӗш ял-хулисене унта VII–IX ӗмӗрсенче йӗркеленӗ, Муром хулине — X ӗмӗрте.
XIII ӗмӗр пуҫланиччен Самар Лукине крепӑҫ евӗр усӑ курнӑ. Вӑл Атӑл тӑрӑх каякан суту-илӳ ҫулӗсене пӑхса тӑнӑ. 1236 ҫулта монголсен ҫарне вӑл чи малтан тӳссе ирттернӗ пуль тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ӑна ҫавӑн чух чӗртсе ҫунтарса янӑ. Унтанпа хулана тек чӗртсе тӑратман.
Хулана мӗншӗн Самар Луки ят панин чӑнлӑхне пӗлекен ҫук. Муром хули тесе XVIII ӗмӗрте Петер Симон Паллас нимӗҫ тӗпчевҫи калама тытӑннӑ.
Самар облаҫӗнчи чӑвашсем те Акатуя паллӑ тӑваҫҫӗ. Ӗнер, ав, Исаклӑ ялӗнче уяв иртнӗ. Чӑвашсен наци уявӗ ҫӗр-ҫӗр ҫынна ялти Ҫӗнтерӳ паркне пухнӑ. Кунта Самар облаҫӗнчи, Чӑваш Республикинчи, Тутарстанри, Пушкӑртстанри пултарулӑх ушкӑнӗсем ҫитнӗ.
Паркра ир-ирех кӗвӗ янӑранӑ. Кунта чӑваш пурнӑҫне кӑтартакан картишсем йӗркеленӗ, сӗтел наци апат-ҫимӗҫӗпе йӑтӑннӑ. Районти ял хуҫалӑхӗнчи чи хастар ӗҫченсене Самар облаҫӗн Ял хуҫалӑх министерствин, Чӑваш наци конгресӗн Тав хучӗпе чысланӑ.
Исаклӑ районӗн пуҫлӑхӗ Валерий Ятманкин ҫуткӑҫа (факела) чӗртнӗ те чӑваш халӑх уявӗ пуҫланнӑ. Самар облаҫӗнче Акатуя уявласси 17 ҫул каялла ҫӗнӗрен вӑй илнӗ. Халӗ вӑл — пӗтӗм халахӑн юратнӑ уявӗ. Ӑна чӑвашсем нумай пурӑнакан вырӑнсенче черетпе йӗркелеҫҫӗ.
Исаклӑ районӗнче ку уява виҫҫӗмӗш хут йӗркеленӗ. Кунта районта пурӑнакан пӗтӗм наци колоритне курма май пулнӑ. Сцена ҫинче вырӑс, мӑкшӑра ирҫе, чӑваш… юррисем янӑранӑ. Уявра 23 пултарулӑх ушкӑнӗ юрланӑ. Вӗсен йышӗнче — «Ҫӑлкуҫ», «Ҫеҫпӗл», «Телей», «Шанчӑк», «Асамат», «Тӗлпулу», «Туслӑх ушкӑнӗ».
Самарти Акатуйсенче Вячеслав Христофоров пӗрре мар юрланӑ.
Паян Канаш районӗ Акатуя Асхва ялӗн стадионӗнче паллӑ тунӑ. Мероприятие сумлӑ хӑнасем чылаййӑн ҫитнӗ. Вӗсен йышӗнче — ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев та.
Акатуйра ял хуҫалӑх техникин куравӗ, ял тӑрӑхӗсен хӑна картишӗсем ӗҫленӗ. Кунта алӗҫӗсемпе киленме те май пулнӑ. «Ӑсталӑхпа илемлӗх тӗнчинче» ачасем вылянӑ-сикнӗ, аттракционсемпе ярӑннӑ. «Паха тӗрӗ» фабрикӑн специалистчӗсем ӑсталӑх класӗсем кӑтартнӑ.
Хӑнасене Канашсем чӑваш тумӗ тӑхӑнса ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илнӗ. Ял хуҫалахӗнче палӑрнӑ ҫынсене парнесемпе чысланӑ. Халӑх гала-концертпа киленнӗ. Сцена ҫине «Канаш ен мерченӗсем» ушкӑн, районти халӑх пултарулӑх ушкӑнӗсем, Самар облаҫӗнчен ҫитнӗ пултарулӑх ушкӑнӗ, чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсем тухнӑ.
Спорт ӑмӑртӑвӗсем чылай пулнӑ. Пӗтӗмпе — 15 тӗс. Лаша спорчӗн тупӑшӑвӗ уйрӑмах илӗртнӗ. Кунта 1600 метрлӗ дистанцире хӗрӳ ӑмӑрту пынӑ. Ҫӗнтерӳҫӗне тиха тата така парнеленӗ.
Нумаях пулмасть Саранск хулинче Раҫҫей ҫамрӑкӗсен спорт гимнастики енӗпе округри III ҫуллахи спартакиади иртнӗ. Унта Тутарстанри, Пушкӑртстанри, Мӑкшӑ тата Удмурт республикисенчи, Мари Элти, Самар, Чулхула, Чӗмпӗр облаҫӗсенчи тата Чӑваш Енри спортсменсем хутшӑннӑ.
Пирӗннисем унта ушкӑнпа иккӗмӗш вырӑна тухнӑ. Ҫапла вара йыш Раҫҫей шайӗпе иртекен асӑннӑ ӑмӑртӑва хутшӑнма тивӗҫнӗ.
Чӑваш хӗрӗсен хушшичне Улатӑр пики Ирина Яшина та пулнӑ. Кун пирки вырӑнти хула администрацийӗ мӑнаҫланса пӗлтерет. Уйрӑм тупӑшура Ирина тӑваттӑмӗш вырӑн йышӑннӑ. Уйрӑм номинацисенче хӗр кӗмӗл тата пӑхӑр медальсене тивӗҫнӗ.
Ыран паллӑ прозаик, публицист, тӑлмач, чӑваш халӑх ҫыравҫи Хветӗр Уяр (Федор Ермилович Уяр) ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитет. Вӑл 1914 ҫулхи ака уйӑхӗн 14-мӗшӗнче Самар облаҫӗнчи Схури-Матак ялӗнче ҫуралнӑ.
Хветӗр Уяр Самарти чӑваш шкулӗнче, Хабаровскри педагогика техникумӗнче, Благовещенскри тата Чаваш Республикинчи педагогика институчӗсенче вӗреннӗ. Унтан вӑл Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнчи пуҫламӑш шкулта ачасене вӗрентнӗ. Каярахпа Чӑваш Республикинчи Красноармейски, Ҫӗрпӳ районӗсенчи шкулсенче вӑй хунӑ, Чӑваш радиокомитетӗнче литература ӗҫченӗ пулнӑ. Хветер Уяр ЧАССР Кӗнеке палатинче, «Капкӑн» журнал редакцинче те ӗҫленӗ.
Вӑл Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче пулнӑ, ӑна Тӑван ҫӗршыв вӑрҫин I степень орденӗпе, III степень Мухтав орденӗпе, медальсемпе чысланӑ. Федор Ермилович чӑваш литературине пӗчӗк жанрпа кӗнӗ (калавсем, очерксем, фельетонсем…). Пӗрремӗш хайлавӗ 1930 ҫулта пичетленнӗ.
Пӗлтерӗшлӗ кӗнекисенчен пӗри — «Таната» историллӗ романӗ. Ӑна Чӑваш Ен литературовечӗсем кӑна мар, Мускаврисем те, ют ҫӗршыврисем те пысӑк хак панӑ.
Хветӗр Уяр вырӑссен илемлӗ литературине чӑвашла куҫарнӑ.
Маларах пӗлтертӗмер ӗнтӗ, ӗнер ЧНК Президиумӗн ларӑвӗ иртрӗ. Унта тӗрлӗ ыйтусем пӑхса тухрӗҫ. Чи малтанах районсенчи ЧНК вырӑнти уйрӑмӗсен ҫырнӑ Йӗрке-шывне (Положенине) сӳтсе яврӗҫ. Унти хӑш-пӗр кӑлтӑксене палӑртса ӑна пӗтӗмӗшле йышӑнас терӗҫ.
Ҫавӑн пекех тӗрлӗ комитетсем хӑйсен ӗҫӗ-хӗлӗ пирки каласа пачӗҫ — кунта эрех-сӑра ӗҫекенсемпе ӗҫленине те, ял уявӗсене ирттерессине те, тӗрлӗ юридици хучӗсене хатӗрлессине те (сӑмах май, ҫӗнӗ Устав хатӗр, ӑна бета-тӗрӗслев тунӑ хыҫҫӑн Президиума ҫитерӗҫ), тата ыттине те.
Ларура кӳршӗллӗ республикӑсенчи наци конгресӗсем епле ӗҫленине пӑхса тухрӗҫ — вӗсем пурте тенӗ пекх хӑйсен республикисен хыснинчен укҫа-тенкӗ илсе тӑраҫҫӗ имӗш. Тухса калаҫакансем — Валерий Клементьев ҫармӑссен опычӗспе паллаштарчӗ, Константин Яковлев пушкӑртсемпе тутарсен опычӗпе — ҫав мелпе кайсан аван пулнине палӑртрӗҫ.
Унсӑр пуҫне «Акатуй» уявне йӗркелесси епле пынине сӳтсе яврӗҫ. Кунта Президиум пайташӗ, вӑлах ЧР Культура министерствин пай пуҫлӑхӗ пулса тӑрӑшакан Сергей Казаков сӑмах илчӗ.
Конгресс ларӑвӗнче ҫавӑн пекех тӗрлӗ тӑрӑхсенчи чӑвашсем пӗр-пӗринпе килӗштерсе ӗҫлейменни пирки сӑмах сахал мар пуҫарчӗҫ.
Шӑматкун Шупашкарти музыка училищинче «Ай, юрлар-и!» ятпа халӑх юррисене шӑрантаракансен регионсем хушшинчи V конкурсӗ иртмелле. Ӑна чӑваш халӑх юррисене пухнӑ Ираида Вдовина юрӑҫ ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халаллӗҫ.
Конкурса «Музыка вӗренӳ заведенийӗсенче вӗренекен студентсем» тата «Халӑх юррине юратакансем» номинацисемпе хаклӗҫ. Хутшӑнас шухӑша республикӑри 14 районпа 2 хуларан пӗлтернӗ. Кунсӑр пуҫне Тутарстанра, Пушкӑртстанра тата Самар облаҫӗнче пурӑнакансем кӑмӑл тунӑ. Конкурс комиссине тӑратнӑ дисксем тӑрӑх 40 солиста хутшӑнма ирӗк панӑ. Унта Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи «Кунер», Элӗк районӗнчи «Валинке», Тӑвай районӗнчи «Сурпан», Ҫӗрпӳ районӗнчи «Шувар», «Ямаш» тата «Ҫавал» фольклор ансамблӗсем хӑна евӗр хутшӑнмалла.
Самар облаҫӗнче чӑвашсем ача йышлӑ ҫуратакан урӑх халӑх ҫук та иккен. Статистсем хӑш халӑх ҫемйинче мӗн чухлӗ ача пулнине тишкернӗ те ҫакӑн пек пӗтӗмлетӳ тунӑ. Ку кӑтарту паянхи лару-тӑрӑва уҫӑмлатакан цифра мар-ха. Виҫӗ ҫул каяллахиех. Тупнӑ хӑҫанхи пирки калаҫмалли тейӗҫ, тен, теприсем. Ҫапла та пулӗ-ха. Ҫапах та вӑл цифрӑна Пӗтӗм Раҫҫейри ҫырав тӑрӑх илсе кӑтартнине палӑртмалла — унтанпа халӑх йышне ҫавӑн пек калӑпӑшлӑн шутламан-ҫке.
Самар облаҫӗнче пурӑнакан пин хӗрарӑм пуҫне ике пине яхӑн ача тивет иккен. Ирҫесен ку кӑтрату 1878-па танлашнӑ. Виҫҫӗмӗш вырӑнта — 1787 ачаллӑ казахсем, тӑваттӑмӗшӗнче — 1754-ллӑ узбексем. Вырӑс хӗрарӑмӗсем вара сахал ҫуратаҫҫӗ: пин хӗрарӑм пуҫне пӗтӗмпе те 1410 пепке лекнӗ.
РеформаЖКХ текен сайт управляющи компанисем, ҫурт-йӗр харпӑрлӑхҫисен юлташлӑхӗсем, ҫурт-йӗр кооперативӗсем тата ытти ятарлӑ копперативсем хушшинче вӗсен пӗлтӗрхи ӗҫне пӗтӗмлетсе рейтинг хатӗрленӗ.
Унта ҫӗршыври 13 пин ытла организаци кӗнӗ. Рейтинга Тутарстанри, Самар тата Волгоград облаҫӗсенчи организацисем уйрӑмах хастар хушӑннӑ-мӗн. «А» текен пысӑк рейтинга 13 организаци лекнӗ. Чи кӑмӑлли — вӑл йыша 6-мӗш йӗркене «Атал» управляющи компани лекни. Вӑл Шупашкарти Университет урамӗнче вырнаҫнӑ, вӑл тӑрӑхри ҫуртсене пӑхса-тытса тӑрать.
ВВВ шайри рейтинга 149 организаци лекнӗ. Чи ҫӳллӗ картлашкана — ӑна ААА тата АА тесе палӑртнӑ — никам та йышӑнайман.
-0.7 °C